[0] ACTUS PRIMUS. OEDIPUS, IOCASTA. [1] (Oedipus) Iam nocte Titan dubius expulsa redit et nube maestum squalida exoritur iubar, lumenque flamma triste luctifica gerens prospiciet auida peste solatas domos, 5 stragemque quam nox fecit, ostendet dies. Quisquamne regno gaudet? o fallax bonum, quantum malorum fronte quam blanda tegis! ut alta uentos semper excipiunt iuga rupemque saxis uasta dirimentem freta, [10] quamuis quieti uerberant fluctus maris: imperia sic excelsa Fortunae obiacent. Quam bene parentis sceptra Polybi fugeram! curis solutus exsul, intrepidus uagans! (caelum deosque testor) in regnum incidi. 15 Infanda timeo, ne mea genitor manu perimatur; hoc me Delphicae laurus monent, aliudque nobis maius indicunt scelus. est maius aliquod patre mactato nefas? pro misera pietas (eloqui fatum pudet), [20] thalamos parentis Phoebus et diros toros nato minatur impia incestos face. hic me paternis expulit regnis timor, non ego penates profugus excessi meos: parum ipse fidens mihimet in tuto tua, 25 natura, posui iura. cum magna horreas, quod posse fieri non putes metuas tamen: cuncta expauesco meque non credo mihi. Iamiam aliquid in nos fata moliri parant. nam quid rear quod ista Cadmeae lues [30] infesta genti strage tam late edita mihi parcit uni? cui reseruamur malo? inter ruinas urbis et semper nouis deflenda lacrimis funera ac populi struem incolumis asto. Scilicet Phoebi reus 35 sperare poteras sceleribus tantis dari regnum salubre? fecimus caelum nocens. Non aura gelido lenis afflatu fouet anhela flammis corda, non Zephyri leues spirant, sed ignes auget aestiferi canis [40] Titan, leonis terga Nemeaei premens. deseruit amnes humor atque herbas color aretque Dirce, tenuis Ismenos fluit et tingit inopi nuda uix unda uada. obscura caelo labitur Phoebi soror, 45 tristisque mundus nubilo pallet nouo. nullum serenis noctibus sidus micat, sed grauis et ater incubat terris uapor: obtexit arces caelitum ac summas domos inferna facies. denegat fructum Ceres [50] adulta, et altis flaua cum spicis tremat, arente culmo sterilis emoritur seges. Nec ulla pars immunis exitio uacat, sed omnis aetas pariter et sexus ruit, iuuenesque senibus iungit et natis patres 55 funesta pestis, una fax thalamos cremat, planctuque acerbo funera et questu carent. quin ipsa tanti peruicax clades mali siccauit oculos, quodque in extremis solet, periere lacrimae. portat hunc aeger parens [60] supremum ad ignem, mater hunc amens gerit properatque ut alium repetat in eundem rogum. quin luctu in ipso luctus exoritur nouus, suaeque circa funus exequiae cadunt. tum propria flammis corpora alienis cremant; 65 diripitur ignis: nullus est miseris pudor. non ossa tumuli sancta discreti tegunt: arsisse satis est: pars quota in cineres abit? deest terra tumulis, iam rogos siluae negant. non uota, non ars ulla correptos leuant: [70] cadunt medentes, morbus auxilium trahit. Adfusus aris supplices tendo manus matura poscens fata, praecurram ut prior patriam ruentem neue post omnes cadam fiamque regni funus extremum mei. 75 o saeua nimium numina, o fatum graue! negatur uni nempe in hoc populo mihi mors tam parata? sperne letali manu contacta regna, linque lacrimas, funera, tabifica caeli uitia quae tecum inuehis [80] infaustus hospes, profuge iamdudum ocius uel ad parentes. (Iocasta) Quid iuuat, coniux, mala grauare questu? regium hoc ipsum reor: aduersa capere, quoque sit dubius magis status et cadentis imperii moles labat, 85 hoc stare certo pressius fortem gradu: haud est uirile terga Fortunae dare. (Oedipus) Abest pauoris crimen ac probrum procul, uirtusque nostra nescit ignauos metus: si tela contra stricta, si uis horrida [90] Mauortis in me rueret; aduersus feros audax Gigantes obuias ferrem manus. nec Sphinga caecis uerba nectentem modis fugi: cruentos uatis infandae tuli rictus et albens ossibus sparsis solum. 95 cumque e superna rupe iam praedae imminens aptaret alas uerbere et caudam mouens saeui leonis more conciperet minas, carmen poposci: sonuit horrendum insuper, crepuere malae, saxaque impatiens morae [100] reuulsit unguis uiscera expectans mea; nodosa sortis uerba et implexos dolos ac triste carmen alitis solui ferae. (Iocasta) Quid sera mortis uota nunc demens facis? licuit perire. laudis hoc pretium tibi 105 sceptrum et peremptae Sphingis haec merces datur. (Oedipus) ille, ille dirus callidi monstri cinis in nos rebellat, illa nunc Thebas lues perempta perdit. Vna iam superest salus, si quam salutis Phoebus ostendat uiam. CHORUS. [110] Occidis, Cadmi generosa proles, urbe cum tota; uiduas colonis respicis terras, miseranda Thebe. carpitur leto tuus ille, Bacche, miles, extremos comes usque ad Indos, 115 ausus Eois equitare campis figere et mundo tua signa primo: cinnami siluis Arabes beatos uidit et uersas equitis sagittas, terga fallacis metuenda Parthi; [120] litus intrauit pelagi rubentis: promit hic ortus aperitque lucem Phoebus et flamma propiore nudos inficit Indos. Stirpis inuictae genus interimus, 125 labimur saeuo rapiente fato; ducitur semper noua pompa Morti: longus ad manes properatur ordo agminis maesti, seriesque tristis haeret et turbae tumulos petenti [130] non satis septem patuere portae. stat grauis strages premiturque iuncto funere funus. Prima uis tardas tetigit bidentes: laniger pingues male carpsit herbas; 135 colla tacturus steterat sacerdos: dum manus certum parat alta uulnus, aureo taurus rutilante cornu labitur segnis; patuit sub ictu ponderis uasti resoluta ceruix: [140] nec cruor, ferrum maculauit atra turpis e plaga sanies profusa est. segnior cursu sonipes in ipso concidit gyro dominumque prono prodidit armo. 145 Incubant pratis pecudes relictae; taurus armento pereunte marcet: deficit pastor grege deminuto tabidos inter moriens iuuencos. non lupos cerui metuunt rapaces, [150] cessat irati fremitus leonis, nulla uillosis feritas in ursis; perdidit pestem latebrosa serpens: aret et sicco moritur ueneno. Non silua sua decorata coma 155 fundit opacis montibus umbras, non rura uirent ubere glebae, non plena suo uitis Iaccho bracchia curuat: omnia nostrum sensere malum. [160] Rupere Erebi claustra profundi turba sororum face Tartarea Phlegethonque sua motam ripa miscuit undis Styga Sidoniis. Mors alta auidos oris hiatus 165 pandit et omnes explicat alas; quique capaci turbida cymba flumina seruat durus senio nauita crudo, uix assiduo bracchia conto lassata refert, [170] fessus turbam uectare nouam. Quin Taenarei uincula ferri rupisse canem fama et nostris errare locis, mugisse solum, uaga per lucos simulacra uirum 175 maiora uiris, bis Cadmeum niue discussa tremuisse nemus, bis turbatam sanguine Dircen, nocte silenti Amphionios ululasse canes. [180] O dira noui facies leti grauior leto: piger ignauos alligat artus languor, et aegro rubor in uultu, maculaeque caput sparsere leues. tum uapor ipsam 185 corporis arcem flammeus urit multoque genas sanguine tendit, oculique rigent, et sacer ignis pascitur artus : resonant aures, stillatque niger naris aduncae [190] cruor et uenas rumpit hiantes. intima creber uiscera quassat gemitus stridens : tunc amplexu frigida presso saxa fatigant: quos liberior domus elato 195 custode sinit, petitis fontes aliturque sitis latice ingesto. Prostrata iacet turba per aras oratque mori: solum hoc faciles tribuere dei. delubra petunt, [200] haut ut uoto numina placent, sed iuuat ipsos satiare deos. Quisnam ille propero regiam gressu petit? adestne clarus sanguine ac factis Creo an aeger animus falsa pro ueris uidet? 205 adest petitus omnibus uotis Creo. ACTUS SECUNDUS. OEDIPUS, CREON. (Oedipus) Horrore quatior, fata quo uergant timens, trepidumque gemino pectus afflictu labat: ubi laeta duris mixta in ambiguo iacent, incertus animus scire cum cupiat timet. [210] Germane nostrae coniugis, fessis opem si quam reportas, uoce properata edoce. (Creon) Responsa dubia sorte perplexa latent. (Oedipus) Dubiam salutem qui dat adflictis negat. (Creon) Ambage nexa Delphico mos est deo 215 arcana tegere. (Oedipus) Fare, sit dubium licet: ambigua soli noscere Oedipodae datur. (Creon) Caedem expiari regiam exsilio deus et interemptum Laium ulcisci iubet: non ante caelo lucidus curret dies [220] haustusque tutos aetheris puri dabit. (Oedipus) Ecquis peremptor inclyti regis fuit? quem memoret ede Phoebus, ut poenas luat. (Creon) Sit, precor, dixisse tutum uisu et auditu horrida; torpor insedit per artus, frigidus sanguis coit. 225 ut sacrata templa Phoebi supplici intraui pede et pias numen precatus rite summisi manus, gemina Parnasi niualis arx trucem soniitum dedit; imminens Phoebea laurus tremuit et mouit domum ac repente sancta fontis lympha Castalii stetit. [230] incipit Letoa uates spargere horrentes comas et pati commota Phoebum; contigit nondum specum, emicat uasto fragore maior humano sonus: "Mitia Cadmeis remeabunt sidera Thebis, si profugus Dircen Ismenida liqueris hospes 235 regis caede nocens, Phoebo iam notus et infans. nec tibi longa manent sceleratae gaudia caedis: tecum bella geres, natis quoque bella relinques, turpis maternos iterum reuolutus in ortus." (Oedipus) Quod facere monitu caelitum iussus paro, [240] functi cineribus regis hoc decuit dari, ne sancta quisquam sceptra uiolaret dolo. regi tuenda maxime regum est salus: quaerit peremptum nemo quem incolumem timet. (Creon) Curam perempti maior excussit timor. 245 (Oedipus) Pium prohibuit ullus officium metus? (Creon) Sphinx, et nefandi carminis tristes minae. (Oedipus) Nunc expietur numinum imperio scelus. Quisquis deorum regna placatus uides: tu, tu penes quem iura praecipitis poli, [250] tuque, o sereni maximum mundi decus, bis sena cursu signa qui uario regis, qui tarda celeri saecula euoluis rota, sororque fratri semper occurrens tuo, noctiuaga Phoebe, quique uentorum potens 255 aequor per altum caerulos currus agis, et qui carentes luce disponis domos, adeste: cuius Laius dextra occidit, hunc non quieta tecta, non fidi lares, non hospitalis exsulem tellus ferat: [260] thalamis pudendis doleat et prole impia; hic et parentem dextera perimat sua, faciatque (num quid grauius optari potest?) quidquid ego fugi. Non erit ueniae locus: per regna iuro quaeque nunc hospes gero 265 et quae reliqui perque penetrales deos, per te, pater Neptune, qui fluctu breui utrimque nostro geminus alludis solo; et ipse nostris uocibus testis ueni, fatidica uatis ora Cirrhaeae mouens: [270] ita molle senium ducat et summum diem securus alto reddat in solio parens solasque Merope nouerit Polybi faces, ut nulla sontem gratia eripiet mihi. Sed quo nefandum facinus admissum loco est, 275 memorato: aperto Marte an insidiis iacet? (Creon) Frondifera sanctae nemora Castaliae petens calcauit arctis obsitum dumis iter, trigemina qua se spargit in campos uia. secat una gratum Phocidos Baccho solum, [280] unde altus ima deserit, caelum petens, clementer acto colle Parnassos biceps; at una bimares Sisyphi terras adit Olenia in arua; tertius trames caua conualle serpens tangit errantes aquas 285 gelidumque dirimit amnis Ilissi uadum: hic pace fretum subita praedonum manus aggressa ferro facinus occultum tulit. In tempore ipso sorte Phoebea excitus Tiresia tremulo tardus accelerat genu [290] comesque Manto luce uiduatum trahens. OEDIPUS, TIRESIAS, CREON, MANTO. (Oedipus) Sacrate diuis, proximum Phoebo caput, responsa solue; fare, quem poena petant. (Tiresias) Quod tarda fatu est lingua, quod quaerit moras haut te quidem, magnanime, mirari addecet: 295 uisu carenti magna pars ueri latet. sed quo uocat me patria, quo Phoebus, sequar: fata eruantur; si foret uiridis mihi calidusque sanguis, pectore exciperem deum. Appellite aris candidum tergo bouem [300] curuoque numquam colla depressum iugo. Tu lucis inopem, nata, genitorem regens manifesta sacri signa fatidici refer. (Manto) Opima sancta uictima ante aras stetit. (Tiresias) In uota superos uoce sollemni uoca 305 arasque dono turis Eoi exstrue. (Manto) Iam tura sacris caelitum ingessi focis. (Tiresias) Quid flamma? largas iamne comprendit dapes? (Manto) Subito refulsit lumine et subito occidit. (Tiresias) Vtrumne clarus ignis et nitidus stetit [310] rectusque purum uerticem caelo tulit et summam in auras fusus explicuit comam? an latera circa serpit incertus uiae et fluctuante turbidus fumo labat? (Manto) Non una facies mobilis flammae fuit: 315 imbrifera qualis implicat uarios sibi Iris colores, parte quae magna poli curuata picto nuntiat nimbos sinu (quis desit illi quiue sit dubites color), caerulea fuluis mixta oberrauit notis, [320] sanguinea rursus; ultima in tenebras abit. sed ecce pugnax ignis in partes duas discedit et se scindit unius sacri discors fauilla. genitor, horresco intuens: libata Bacchi dona permutat cruor 325 ambitque densus regium fumus caput ipsosque circa spissior uultus sedet et nube densa sordidam lucem abdidit. quid sit, parens, effare. (Tiresias) Quid fari queam inter tumultus mentis attonitae uagus? [330] quidnam loquar? sunt dira, sed in alto mala; solet ira certis numinum ostendi notis: quid istud est quod esse prolatum uolunt iterumque nolunt et truces iras tegunt? pudet deos nescio quid. Huc propere admoue 335 et sparge salsa colla taurorum mola. placidone uultu sacra et admotas manus patiuntur? (Manto) Altum taurus attollens caput primos ad ortus positus expauit diem trepidusque uultum obliquat et radios fugit. [340] (Tiresias) Vnone terram uulnere afflicti petunt? (Manto) Iuuenca ferro semet opposito induit et uulnere uno cecidit, at taurus duos perpessus ictus huc et huc dubius ruit animamque fessus uix reluctantem exprimit. 345 (Tiresias) Vtrum citatus uulnere angusto micat an lentus altas irrigat plagas cruor? (Manto) Huius per ipsam qua patet pectus uiam effusus amnis, huius exiguo graues maculantur ictus imbre; sed uersus retro [350] per ora multus sanguis atque oculos redit. (Tiresias) Infausta magnos sacra terrores cient. sed ede certas uiscerum nobis notas. (Manto) Genitor, quid hoc est? non leui motu, ut solent, agitata trepidant exta, sed totas manus 355 quatiunt nouusque prosilit uenis cruor. cor marcet aegrum penitus ac mersum latet liuentque uenae; magna pars fibris abest et felle nigro tabidum spumat iecur, ac (semper omen unico imperio graue) [360] en capita paribus bina consurgunt toris; sed utrumque caesum tenuis abscondit caput membrana latebram rebus occultis negans. hostile ualido robore insurgit latus septemque uenas tendit; has omnes retro 365 prohibens reuerti limes oblicus secat. mutatus ordo est, sede nil propria iacet, sed acta retro cuncta: non animae capax in parte dextra pulmo sanguineus iacet, non laeua cordi regio, non molli ambitu [370] omenta pingues uisceri obtendunt sinus: natura uersa est; nulla lex utero manet. Scrutemur, unde tantus hic extis rigor. quod hoc nefas? conceptus innuptae bouis, nec more solito positus alieno in loco, 375 implet parentem; membra cum gemitu mouet, rigore tremulo debiles artus micant; infecit atras liuidus fibras cruor temptantque turpes mobilem trunci gradum, et inane surgit corpus ac sacros petit [380] cornu ministros; uiscera effugiunt manum. neque ista, quae te pepulit, armenti grauis uox est nec usquam territi resonant greges: immugit aris ignis et trepidant foci. (Oedipus) Quid ista sacri signa terrifici ferant, 385 exprome; uoces aure non timida hauriam: solent suprema facere securos mala. (Tiresias) His inuidebis quibus opem quaeris malis. (Oedipus) Memora quod unum scire caelicolae uolunt, contaminarit rege quis caeso manus. [390] (Tiresias) Nec alta caeli quae leui penna secant nec fibra uiuis rapta pectoribus potest ciere nomen; alia temptanda est uia: ipse euocandus noctis aeternae plagis, emissus Erebo ut caedis auctorem indicet. 395 reseranda tellus, Ditis implacabile numen precandum, populus infernae Stygis huc extrahendus: ede cui mandes sacrum; nam te, penes quem summa regnorum est, nefas inuisere umbras. (Oedipus) Te, Creo, hic poscit labor, [400] ad quem secundum regna respiciunt mea. (Tiresias) Dum nos profundae claustra laxamus Stygis, populare Bacchi laudibus carmen sonet. CHORUS. Effusam redimite comam nutante corymbo, mollia Nysaeis armatus bracchia thyrsis, 405 lucidum caeli decus. huc ades uotis, quae tibi nobiles Thebae, Bacche, tuae palmis supplicibus ferunt. huc aduerte fauens uirgineum caput, uultu sidereo discute nubila [410] et tristes Erebi minas auidumque fatum. Te decet cingi comam floribus uernis, te caput Tyria cohibere mitra hederaue mollem bacifera 415 religare frontem, spargere effusos sine lege crines, rursus adducto reuocare nodo, qualis iratam metuens nouercam creueras falsos imitatus artus, [420] crine flauenti simulata uirgo, luteam uestem retinente zona: inde tam molles placuere cultus et sinus laxi fluidumque syrma. Vidit aurato residere curru 425 ueste cum longa tegeres leones omnis Eoae plaga uasta terrae, qui bibit Gangen niueumque quisquis frangit Araxen. Te senior turpi sequitur Silenus asello, [430] turgida pampineis redimitus tempora sertis; condita lasciui deducunt orgia mystae. Te Bassaridum comitata cohors nunc Edoni pede pulsauit sola Pangaei, 435 nunc Threicio uertice Pindi; nunc Cadmeas inter matres impia maenas comes Ogygio uenit Iaccho, nebride sacra praecincta latus. Tibi commotae pectora matres [440] fudere comam thyrsumque leuem uibrante manu iam post laceros Pentheos artus thyades oestro membra remissae uelut ignotum uidere nefas. 445 Ponti regna tenet nitidi matertera Bacchi Nereidumque choris Cadmeia cingitur Ino; ius habet in fluctus magni puer aduena ponti, cognatus Bacchi, numen non uile Palaemon. Te Tyrrhena, puer, rapuit manus, [450] et tumidum Nereus posuit mare, caerula cum pratis mutat freta: hinc uerno platanus folio uiret et Phoebo laurus carum nemus; garrula per ramos auis obstrepit; 455 uiuaces hederas remus tenet, summa ligat uitis carchesia. Idaeus prora fremuit leo, tigris puppe sedet Gangetica. Tum pirata freto pauidus natat, [460] et noua demersos facies habet: bracchia prima cadunt praedonibus inlisumque utero pectus coit, paruula dependet lateri manus, et dorso fluctum curuo subit, 465 lunata scindit cauda mare: et sequitur curuus fugientia carbasa delphin. Diuite Pactolus uexit te Lydius unda, aurea torrenti deducens flumina ripa; laxauit uictos arcus Geticasque sagittas [470] lactea Massagetes qui pocula sanguine miscet; regna securigeri Bacchum sensere Lycurgi, sensere terrae te Dacum feroces et quos uicinus Boreas ferit arua mutantes; quasque Maeotis 475 alluit gentes frigida fluctu quasque despectat uertice summo sidus Arcadium geminumque plaustrum. Ille dispersos domuit Gelonos, arma detraxit trucibus puellis: [480] ore deiecto petiere terram Thermodontiacae graues cateruae, positisque tandem leuibus sagittis Maenades factae. Sacer et Cithaeron sanguine inundauit 485 Ophioniaque caede; Proetides siluas petiere, et Argos praesente Bacchum coluit nouerca. Naxos Aegaeo redimita ponto tradidit thalamis uirginem relictam [490] meliore pensans damna marito: pumice sicco fluxit Nyctelius latex; garruli gramen secuere riui, conbibit dulces humus alta sucos 495 niueique lactis candida fontes et mixta odoro Lesbia cum thymo. Ducitur magno noua nupta caelo: sollemne Phoebus Edit carmen infusis humero capillis [500] geminus Cupido concutit taedas; caelum deposuit Iuppiter igneum oditque Baccho ueniente fulmen. Lucida dum current annosi sidera mundi, Oceanus clausum dum fluctibus ambiet orbem 505 Lunaque dimissos dum plena recolliget ignes, dum matutinos praedicet Lucifer ortus altaque caeruleum dum Nerea nesciet Arctos, candida formosi uenerabimur ora Lyaei. ACTUS TERTIUS. OEDIPUS, CREON. (Oedipus) Etsi ipse uultus flebiles praefert notas, [510] exprome cuius capite placemus deos. (Creon) Fari iubes tacere quae suadet metus. (Oedipus) Si te ruentes non satis Thebae mouent, at sceptra moueant lapsa cognatae domus. (Creon) Nescisse cupies nosse quae nimium expetis. 515 (Oedipus) Iners malorum remedium ignorantia est. itane et salutis publicae indicium obrues? (Creon) Vbi turpis est medicina, sanari piget. (Oedipus) Audita fare, uel malo domitus graui quid arma possint regis irati scies. [520] (Creon) Odere reges dicta quae dici iubent. (Oedipus) Mitteris Erebo uile pro cunctis caput, arcana sacri uoce ni retegis tua. (Creon) Tacere liceat. nulla libertas minor a rege petitur? (Oedipus) Saepe uel lingua magis 525 regi atque regno muta libertas obest. (Creon) Vbi non licet tacere, quid cuiquam licet? (Oedipus) Imperia soluit qui tacet iussus loqui. (Creon) Coacta uerba placidus accipias precor. (Oedipus) Vlline poena uocis expressae fuit? [530] (Creon) Est procul ab urbe lucus ilicibus niger Dircaea circa uallis inriguae loca. cupressus altis exerens siluis caput uirente semper alligat trunco nemus, curuosque tendit quercus et putres situ 535 annosa ramos: huius abrupit latus edax uetustas; illa, iam fessa cadens radice, fulta pendet aliena trabe. amara baccas laurus et tiliae leues et Paphia myrtus et per immensum mare [540] motura remos alnus et Phoebo obuia enode Zephyris pinus opponens latus. medio stat ingens arbor atque umbra graui siluas minores urget et magno ambitu diffusa ramos una defendit nemus. 545 tristis sub illa lucis et Phoebi inscius, restagnat umor frigore aeterno rigens; limosa pigrum circumit fontem palus. Huc ut sacerdos intulit senior gradum, haud est moratus: praestitit noctem locus. [550] tunc fossa tellus, et super rapti rogis iaciuntur ignes. ipse funesto integit uates amictu corpus et frondem quatit; lugubris imos palla perfundit pedes, squalente cultu maestus ingreditur senex, 555 mortifera canam taxus adstringit comam. nigro bidentes uellere atque atrae boues retro trahuntur. flamma praedatur dapes uiuumque trepidat igne ferali pecus. Vocat inde manes teque qui manes regis [560] et obsidentem claustra Lethaei lacus, carmenque magicum uoluit et rabido minax decantat ore quidquid aut placat leues aut cogit umbras; sanguinem libat focis solidasque pecudes urit et multo specum 565 saturat cruore; libat et niueum insuper lactis liquorem, fundit et Bacchum manu laeua canitque rursus ac terram intuens grauiore manes uoce et attonita citat. latrauit Hecates turba; ter ualles cauae [570] sonuere maestum, tota succusso solo pulsata tellus. 'audior' uates ait, 'rata uerba fudi: rumpitur caecum chaos iterque populo Ditis ad superos datur.' Subsedit omnis silua et erexit comam, 575 duxere rimas robora et totum nemus concussit horror, terra se retro dedit gemuitque penitus: siue temptari abditum Acheron profundum mente non aequa tulit, siue ipsa tellus, ut daret functis uiam, [580] compage rupta sonuit, aut ira furens triceps catenas Cerberus mouit graues. Subito dehiscit terra et immenso sinu laxata patuit. ipse pallentes deos uidi inter umbras, ipse torpentes lacus 585 noctemque ueram; gelidus in uenis stetit haesitque sanguis. saeua prosiluit cohors et stetit in armis omne uipereum genus, fratrum cateruae dente Dircaeo satae. auidumque populi pestis Ogygii malum. [590]tum torua Erinys sonuit et caecus Furor Horrorque et una quidquid aeternae creant celantque tenebrae: Luctus euellens comam aegreque lassum sustinens Morbus caput, grauis Senectus sibimet et pendens Metus 595 nos liquit animus; ipsa quae ritus senis artesque norat stupuit. Intrepidus parens audaxque damno conuocat Ditis feri exsangue uulgus: ilico, ut nebulae leues, uolitant et auras libero caelo trahunt. [600] non tot caducas educat frondes Eryx ne uere flores Hybla tot medio creat, cum examen alto nectitur densum globo, fluctusque non tot frangit Ionium mare, nec tanta gelidi Strymonis fugiens minas 605 permutat hiemes ales et caelum secans tepente Nilo pensat Arctoas niues, quot ille populos uatis eduxit sonus. Pauidae latebras nemoris umbrosi petunt animae trementes: primus emergit solo, [610] dextra ferocem cornibus taurum premens, Zethus, manuque sustinet laeua chelyn qui saxa dulci traxit Amphion sono, interque natos Tantalis tandem suos tuto superba fert caput fastu graue 615 et numerat umbras. peior hac genetrix adest furibunda Agaue, tota quam sequitur manus partita regem: sequitur et Bacchas lacer Pentheus tenetque saeuus etiamnunc minas. Tandem uocatus saepe pudibundum extulit [620] caput atque ab omni dissidet turba procul celatque semet (instat et Stygias preces geminat sacerdos, donec in apertum efferat uultus opertos) Laius, fari horreo: stetit per artus sanguine effuso horridus, 625 paedore foedo squalidam obtentus comam, et ore rabido fatur: 'O Cadmi effera, cruore semper laeta cognato domus, uibrate thyrsos, enthea gnatos manu lacerate potius. maximum Thebis scelus [630] maternus amor est. patria, non ira deum, sed scelere raperis: non graui flatu tibi luctificus Auster nec parum pluuio aethere satiata tellus halitu sicco nocet, sed rex cruentus, pretia qui saeuae necis 635 sceptra et nefandos occupat thalamos patris inuisa proles: (sed tamen peior parens quam gnatus, utero rursus infausto grauis), egit qui in ortus semet et matri impios foetus regessit, quique (uix mos est feris), [640] fratres sibi ipse genuit; implicitum malum magisque monstrum Sphinge perplexum sua. Te, te cruenta sceptra qui dextra geris, te pater inultus urbe cum tota petam et mecum Erinys pronubas thalami traham, 645 traham sonantes uerbera, incestam domum uertam et penates impio Marte obteram. Proinde pulsum finibus regem ocius agite exulem. quodcumque funesto gradu solum relinquet: uere florifero uirens [650] reparabit herbas; spiritus puros dabit uitalis aura, ueniet et siluis decor; Letum Luesque, Mors, Labor, Tabes, Dolor, comitatus illo dignus, excedent simul; et ipse rapidis gressibus sedes uolet 655 effugere nostras, sed graues pedibus moras addam et tenebo: reptet incertus uiae, baculo senili triste praetemptans iter: praeripite terras, auferam caelum pater.' (Oedipus) Et ossa et artus gelidus inuasit tremor: [660] quidquid timebam facere fecisse arguor. tori iugalis abnuit Merope nefas sociata Polybo; sospes absoluit manus Polybus meas: uterque defendit parens caedem stuprumque. quis locus culpae est super? 665 multo ante Thebae Laium amissum gemunt, Boeota gressu quam meo tetigi loca. falsusne senior an deus Thebis grauis? Iam iam tenemus callidi socios doli: mentitur ista praeferens fraudi deos [670] uates, tibique sceptra despondet mea. (Creon) Egone ut sororem regia expelli uelim? si me fides sacrata cognati laris non contineret in meo certum statu, tamen ipsa me fortuna terreret nimis 675 sollicita semper. liceat hoc tuto tibi exuere pondus nec recedentem opprimat: iam te minore tutior pones loco. (Oedipus) Hortaris etiam, sponte deponam ut mea tam grauia regna? (Creon) Suadeam hoc illis ego, [680] in utrumque quis est liber etiamnunc status: tibi iam necesse est ferre fortunam tuam. (Oedipus) Certissima est regnare cupienti uia laudare modica et otium ac somnum loqui; ab inquieto saepe simulatur quies. 685 (Creon) Parumne me tam longa defendit fides? (Oedipus) Aditum nocendi perfido praestat fides. (Creon) Solutus onere regio regni bonis fruor domusque ciuium coetu uiget, nec ulla uicibus surgit alternis dies [690] qua non propinqui munera ad nostros lares sceptri redundent; cultus, opulentae dapes, donata multis gratia nostra salus: quid tam beatae deesse fortunae rear? (Oedipus) Quod deest: secunda non habent umquam modum. 695 (Creon) Incognita igitur ut nocens causa cadam? (Oedipus) Num ratio uobis reddita est uitae meae? num audita causa est nostra Tiresiae? tamen sontes uidemur. facitis exemplum: sequor. (Creon) Quid si innocens sum? (Oedipus) Dubia pro certis solent [700] timere reges. (Creon) Qui pauet uanos metus, ueros meretur. (Oedipus) Quisquis in culpa fuit, dimissus odit omne quod dubium putat. (Creon) Sic odia fiunt. (Oedipus) Odia qui nimium timet regnare nescit: regna custodit metus. 705 (Creon) Qui sceptra duro saeuus imperio regit, timet timentes: metus in auctorem redit. (Oedipus) Seruate sontem saxeo inclusum specu. ipse ad penates regios referam gradum. CHORUS. Non tu tantis causa periclis, [710] non haec Labdacidas petunt fata, sed ueteres deum irae secuntur: Castalium nemus umbram Sidonio praebuit hospiti lauitque Dirce Tyrios colonos, 715 ut primum magni natus Agenoris, fessus per orbem furta sequi Iouis, sub nostra pauidus constitit arbore praedonem uenerans suum, monituque Phoebi iussus erranti comes ire uaccae, [720] quam non flexerat uomer aut tardi iuga curua plaustri, deseruit fugas nomenque genti inauspicata de boue tradidit. Tempore ex illo noua monstra semper 725 protulit tellus: aut anguis imis uallibus editus annosa supra robora sibilat supraque pinus, supra Chaonias celsior arbores erexit caeruleum caput, [730] cum maiore sui parte recumberet; aut foeta tellus impio partu effudit arma: sonuit reflexo classicum cornu lituusque adunco stridulos cantus elisit aere. 735 non ante linguas agiles et auram uocis ignotae clamore primum hostico experti. Agmina campos cognata tenent, dignaque iacto semine proles [740] uno aetatem permensa die post Luciferi nata meatus ante Hesperios occidit ortus. horret tantis aduena monstris populique timet bella recentis, 745 donec cecidit saeua iuuentus genetrixque suo reddi gremio modo productos uidit alumnos. hac transierit ciuile nefas! illa Herculeae norint Thebae [750] proelia fratrum. Quid? Cadmei fata nepotis, cum uiuacis cornua cerui frontem ramis texere nouis dominumque canes egere suum? 755 praeceps siluas montesque fugit citus Actaeon agilique magis pede per saltus et saxa uagus metuit motas zephyris plumas et quae posuit retia uitat; [760] donec placidi fontis in unda cornua uidit uultusque feros, ubi uirgineos fouerat artus nimium saeui diua pudoris. ACTUS QUARTUS. OEDIPUS, IOCASTA. (Oedipus) Curas reuoluit animus et repetit metus. 765 obiisse nostro Laium scelere autumant superi inferique, sed animus contra innocens sibique melius quam deis notus negat. redit memoria tenue per uestigium, cecidisse nostri stipitis pulsu obuium [770] datumque Diti, cum prior iuuenem senex curru superbus pelleret, Thebis procul Phocaea trifidas regio qua scindit uias. Vnanima coniunx, explica errorem, precor: quae spatia moriens Laius uitae tulit? 775 primone in aeuo uiridis an fracto occidit? (Iocasta) Inter senem iuuenemque, sed propior seni. (Oedipus) Frequensne turba regium cinxit latus? (Iocasta) Plures fefellit error ancipitis uiae, paucos fidelis curribus iunxit labor. [780] (Oedipus) Aliquisne cecidit regio fato comes? (Iocasta) Vnum fides uirtusque consortem addidit. (Oedipus) Teneo nocentem: conuenit numerus, locus; sed tempus adde. (Iocasta) Decima iam metitur seges. SENEX, OEDIPUS. (Senex) Corinthius te populus in regnum uocat 785 patrium: quietem Polybus aeternam obtinet. (Oedipus) Vt undique in me saeua Fortuna irruit! edissere agedum, quo cadat fato parens. (Senex) Animam senilem mollis exsoluit sopor. (Oedipus) Genitor sine ulla caede defunctus iacet: [790] testor, licet iam tollere ad caelum pie puras nec ulla scelera metuentes manus. Sed pars magis metuenda fatorum manet. (Senex) Omnem paterna regna discutient metum. (Oedipus) Repetam paterna regna; sed matrem horreo. 795 (Senex) Metuis parentem, quae tuum reditum expetens sollicita pendet? (Oedipus) Ipsa me pietas fugat. (Senex) Viduam relinques? (Oedipus) Tangis en ipsos metus. (Senex) Effare mersus quis premat mentem timor; praestare tacitam regibus soleo fidem. [800] (Oedipus) Conubia matris Delphico admonitu tremo. (Senex) Timere uana desine et turpes metus depone. Merope uera non fuerat parens. (Oedipus) Quod subditiui praemium gnati petit? (Senex) Regnum superbum: liberi astringunt fidem. 805 (Oedipus) Secreta thalami fare quo excipias modo. (Senex) Hae te parenti paruulum tradunt manus. (Oedipus) Tu me parenti tradis; at quis me tibi? (Senex) Pastor niuoso sub Cithaeronis iugo. (Oedipus) In illa temet nemora quis casus tulit? [810] (Senex) Illo sequebar monte cornigeros greges. (Oedipus) Nunc adice certas corporis nostri notas. (Senex) Forata ferro gesseras uestigia, tumore nactus nomen ac uitio pedum. (Oedipus) Quis fuerit ille qui meum dono dedit 815 corpus requiro. (Senex) Regios pauit greges; minor sub illo turba pastorum fuit. (Oedipus) Eloquere nomen. (Senex) Prima languescit senum memoria longo lassa sublabens situ. (Oedipus) Potesne facie noscere ac uultu uirum? (Senex) Fortasse noscam: saepe iam spatio obrutam [820] leuis exoletam memoriam reuocat nota. (Oedipus) Ad sacra et aras omne compulsum pecus duces sequuntur: ite, propere accersite, famuli, penes quos summa consistit gregum. 825 (Senex) Siue ista ratio siue fortuna occulit, latere semper patere quod latuit diu: saepe eruentis ueritas patuit malo. (Oedipus) Malum timeri maius his aliquod potest? (Senex) Magnum esse magna mole quod petitur scias: [830] concurrit illinc publica, hinc regis salus, utrimque paria; contine medias manus: ut nil lacessas, ipsa se fata explicant. (Oedipus) Non expedit concutere felicem statum: tuto mouetur quidquid extremo in loco est. 835 (Senex) Nobilius aliquid genere regali appetis? ne te parentis pigeat inuenti uide. (Oedipus) Vel paenitendi sanguinis quaeram fidem: sic nosse liceat. Ecce grandaeuus senex, arbitria sub quo regii fuerant gregis, [840] Phorbas. refersne nomen aut uultum senis? SENEX, PHORBAS, OEDIPUS. (Senex) Adridet animo forma; nec notus satis, nec rursus iste uultus ignotus mihi. (Oedipus) Regnum optinente Laio famulus greges agitasti opimos sub Cithaeronis plaga? (Phorbas) Laetus Cithaeron pabulo semper nouo 845 aestiua nostro prata summittit gregi. (Senex) Noscisne memet? (Phorbas) Dubitat anceps memoria. (Oedipus) Huic aliquis a te traditur quondam puer? effare. dubitas? cur genas mutat color? [850] quid uerba quaeris? ueritas odit moras. (Phorbas) Obducta longo temporum tractu moues. (Oedipus) Fatere, ne te cogat ad uerum dolor. (Phorbas) Inutile isti munus infantem dedi: non potuit ille luce, non caelo frui. 855 (Senex) Procul sit omen; uiuit et uiuat precor. (Oedipus) Superesse quare traditum infantem negas? (Phorbas) Ferrum per ambos tenue transactum pedes ligabat artus, uulneri innatus tumor puerile foeda corpus urebat lue. (Oedipus) Quid quaeris ultra? fata iam accedunt prope. [860] quis fuerit infans edoce. (Phorbas) Prohibet fides. (Oedipus) Huc aliquis ignem! flamma iam excutiet fidem. (Phorbas) Per tam cruentas uera quaerentur uias? ignosce quaeso. (Oedipus) Si ferus uideor tibi 865 et impotens, parata uindicta in manu est: dic uera: quisnam? quoue generatus patre? qua matre genitus? (Phorbas) Coniuge est genitus tua. (Oedipus) Dehisce, tellus, tuque tenebrarum potens, in Tartara ima, rector umbrarum, rape [870] retro reuersas generis ac stirpis uices. congerite, ciues, saxa in infandum caput, mactate telis: me petat ferro parens, me gnatus, in me coniuges arment manus fratresque, et aeger populus ereptos rogis 875 iaculetur ignes. saeculi crimen uagor, odium deorum, iuris exitium sacri, qua luce primum spiritus hausi rudes iam morte dignus. redde nunc animos, parens, nunc aliquid aude sceleribus dignum tuis. [880] I, perge, propero regiam gressu pete: gratare matri liberis auctam domum. CHORUS. Fata si liceat mihi fingere arbitrio meo, temperem Zephyro leui 885 uela, ne pressae graui spiritu antennae tremant: lenis et modicum fluens aura nec uergens latus ducat intrepidam ratem; [890] tuta me media uehat uita decurrens uia. Cnossium regem timens alta dum demens petit artibus fisus nouis 895 certat et ueras aues uincere ac falsis nimis imperat pennis puer, nomen eripuit freto. Callidus medium senex [900] Daedalus librans iter nube sub media stetit alitem expectans suum qualis accipitris minas fugit et sparsos metu 905 conligit foetus auis, donec in ponto manus mouit implicitas puer. comes audacis uiae. quidquid excessit modum [910] pendet instabili loco. Sed quid hoc? postes sonant, maestus et famulus manu regius quassans caput. Ede quid portes noui. ACTUS QUINTUS. NUNTIUS. 915 Praedicta postquam fata et infandum genus deprendit ac se scelere conuictum Oedipus damnauit ipse, regiam infestus petens inuisa propero tecta penetrauit gradu, qualis per arua Libycus insanit leo, [920] fuluam minaci fronte concutiens iubam; uultus furore toruus atque oculi truces, gemitus et altum murmur, et gelidus fluit sudor per artus, spumat et uoluit minas ac mersus alte magnus exundat dolor. 925 secum ipse saeuus grande nescio quid parat suisque fatis simile. 'quid poenas moror?' ait 'hoc scelestum pectus aut ferro petat aut feruido aliquis igne uel saxo domet. quae tigris aut quae saeua uisceribus meis [930] incurret ales? ipse tu scelerum capax, sacer Cithaeron, uel feras in me tuis emitte siluis, mitte uel rabidos canes. nunc redde Agauen. anime, quid mortem times? mors innocentem sola Fortunae eripit.' 935 Haec fatus aptat impiam capulo manum ensemque ducit. 'itane? tam magnis breues poenas sceleribus soluis atque uno omnia pensabis ictu? moreris: hoc patri sat est; quid deinde matri, quid male in lucem editis [940] gnatis, quid ipsi, quae tuum magna luit scelus ruina, flebili patriae dabis? soluendo non es: illa quae leges ratas Natura in uno uertit Oedipoda, nouos commenta partus, supplicis eadem meis 945 nouetur. iterum uiuere atque iterum mori liceat, renasci semper ut totiens noua supplicia pendas. utere ingenio, miser: quod saepe fieri non potest fiat diu; mors eligatur longa. quaeratur uia [950] qua nec sepultis mixtus et uiuis tamen exemptus erres: morere, sed citra patrem. cunctaris, anime? subitus en uultus grauat profusus imber ac rigat fletu genas. et flere satis est? hactenus fundent leuem 955 oculi liquorem? sedibus pulsi suis lacrimas sequantur: hi maritales statim fodiantur oculi.' Dixit atque ira furit: ardent minaces igne truculento genae oculique uix se sedibus retinent suis; [960] uiolentus audax uultus, iratus ferox tantum eruentis; gemuit et dirum fremens manus in ora torsit. at contra truces oculi steterunt et suam intenti manum ultro insecuntur, uulneri occurrunt suo. 965 scrutatur auidus manibus uncis lumina, radice ab ima funditus uulsos simul euoluit orbes; haeret in uacuo manus et fixa penitus unguibus lacerat cauos alte recessus luminum et inanes sinus saeuitque frustra plusque quam satis est furit. [970] tantum est periclum lucis? attollit caput cauisque lustrans orbibus caeli plagas noctem experitur. quidquid effossis male dependet oculis rumpit, et uictor deos 975 conclamat omnes: 'parcite heu! patriae, precor: iam iussa feci, debitas poenas tuli; inuenta thalamis digna nox tandem meis.' OEDIPUS, CHORUS, IOCASTA. (Oedipus) Rigat ora foedus imber et lacerum caput largum reuulsis sanguinem uenis uomit. [980] (Chorus) Fatis agimur: cedite fatis; non sollicitae possunt curae mutare rati stamina fusi. quidquid patimur mortale genus, quidquid facimus uenit ex alto, 985 seruatque suae decreta colus Lachesis dura reuoluta manu. omnia certo tramite uadunt primusque dies dedit extremum: non illa deo uertisse licet, [990] quae nexa suis currunt causis. it cuique ratus prece non ulla mobilis ordo: multis ipsum metuisse nocet, multi ad fatum uenere suum dum fata timent. 995 Sonuere fores atque ipse suum duce non ullo molitur iter luminis orbus. (Oedipus) Bene habet, peractum est: iusta persolui patri. iuuant tenebrae. quis deus tandem mihi [1000] placatus atra nube perfundit caput? quis scelera donat? conscium euasi diem. nil, parricida, dexterae debes tuae: lux te refugit. uultus Oedipoda hic decet. (Chorus) En ecce, rapido saeua prosiluit gradu 1005 Iocasta uaecors, qualis attonita et furens Cadmea mater abstulit gnato caput sensitue raptum. dubitat afflictum alloqui, cupit pauetque. iam malis cessit pudor, sed haeret ore primo uox. (Iocasta) Quid te uocem? [1010] gnatumne? dubitas? gnatus es: gnatum pudet; inuite loquere gnate. quo auertis caput uacuosque uultus? (Oedipus) Quis frui tenebris uetat? quis reddit oculos? matris, heu! matris sonus! perdidimus operam. congredi fas amplius 1015 haut est nefandos. diuidat uastum mare dirimatque tellus abdita et quisquis sub hoc in alia uersus sidera ac solem auium dependet orbis alterum ex nobis ferat. (Iocasta) Fati ista culpa est: nemo fit fato nocens. (Oedipus) Iam parce uerbis, mater, et parce auribus: [1020] per has reliquias corporis trunci precor, per inauspicatum sanguinis pignus mei, per omne nostri nominis fas ac nefas. (Iocasta) Quid, anime, torpes? socia cur scelerum dare 1025 poenas recusas? omne confusum perit, incesta, per te iuris humani decus: morere et nefastum spiritum ferro exige. non si ipse mundum concitans diuum sator corusca saeua tela iaculetur manu, [1030] umquam rependam sceleribus poenas pares mater nefanda. mors placet: mortis uia quaeratur. Agedum, commoda matri manum, si parricida es. restat hoc operi ultimum: rapiatur ensis; hoc iacet ferro meus 1035 coniunx. quid illum nomine haud uero uocas? socer est. utrumne pectori infigam meo telum an patenti conditum iugulo inprimam? eligere nescis uulnus: hunc, dextra, hunc pete uterum capacem, qui uirum et gnatum tulit. [1040] (Chorus) Iacet perempta. uulneri immoritur manus ferrumque secum nimius eiecit cruor. (Oedipus) Fatidice te, te praesidem ueri deum compello: solum debui fatis patrem; bis parricida plusque quam timui nocens 1045 matrem peremi: scelere confecta est meo. O Phoebe mendax, fata superaui impia. Pauitante gressu sequere fallentes uias; suspensa plantis efferens uestigia caecam tremente dextera noctem rege. [1050] I, gradere praeceps, lubricos ponens gradus, I, profuge uade ---. siste, ne in matrem incidas. Quicumque fessi corpore et morbo graues semianima trahitis pectora, en fugio, exeo: releuate colla. mitior caeli status 1055 post terga sequitur: quisquis exilem iacens animam retentat, uiuidos haustus leuis concipiat. ite, ferte depositis opem: mortifera mecum uitia terrarum extraho. Violenta Fata et horridus Morbi tremor, [1060] Maciesque et atra Pestis et rabidus Dolor, mecum ite, mecum. ducibus his uti libet.